Το Ζαγόρι είναι περιοχή στην οροσειρά της Πίνδου, στην Ηπειρο, στη βορειοδυτική Ελλάδα. Στην περιοχή υπάρχουν 46 οικισμοι τα αποκαλούμενα Ζαγοροχώρια, τα οποία είναι διάσπαρτα στους πρόποδες της Πίνδου. Έχει έκταση περίπου 1,000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και σχήμα ανεστραμμένου ισόπλευρου τριγώνου. Η νότια κορυφή του τριγώνου αγγίζει την πρωτεύουσα της περιφέρειας , τα Ιωάννινα , η νοτιοδυτική πλευρά σχηματίζεται από το όρος Μιτσικέλι (1,810 μ), ο ποταμός Αώος και το όρος Τύμφη αποτελούν τη βόρεια πλευρά και η νοτιοανατολική πλευρά ακολουθεί τον ποταμό Βάρδα στο Μαυροβούνι (2,100 μ) κοντά στο Μέτσοβο. Ο πληθυσμός της περιοχής είναι περίπου 3700, που δίνει πυκνότητα πληθυσμού 4 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, σε σύγκριση με το μέσο 73,8 συνολικά για την Ελλάδα.

Η λέξη Ζαγόρι προέρχεται από την Σλαβική πρόθεση Za που σημαίνει «πίσω» και το ουσιαστικό gora που σημαίνει «βουνό», το οποίο με την σειρά του είναι παραφθορά του ελληνικού όρος. Στην αρχαιότητα η περιοχή ονομάζονταν «Παροραία», και οι κάτοικοί της «Παροραίοι», δηλαδή αυτοί που ζουν πίσω από τα όρη.

Γεωγραφία

Το Ζαγόρι είναι περιοχή μεγάλης φυσικής ομορφιάς, με εντυπωσιακή γεωλογία και δύο εθνικόυς δρυμούς, που ο ένας περιλαμβάνει τον ποταμό Αώο και το Φαράγγι του Βίκου και άλλος την περιοχή γύρω από τη Βάλια Κάλντα, ανατολικά της επιβλητικής χιονοσκέπαστης Τύμφης. Τα περίπου 45 χωριά του Ζαγορίου διασυνδέονταν με ορεινούς δρόμους και παραδοσιακά τοξωτά πέτρινα γεφύρια, μέχρι τη διάνοιξη σύγχρονων δρόμων τη δεκαετία του 1950. Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια χτίστηκαν από δωρεές εκπατρισμένων εμπόρων το 18ο αιώνα και αντικατέστησαν παλιότερα ξύλινα.

Παραδοσιακή αρχιτεκτονική

Τα χωριά είναι χτισμένα γύρω από μια κεντριή πλατεία, που λέγεται επίσης μεσοχώρι (κέντρο του χωριού), με μια μεγάλη εκκλησία, ένα πλάτανο και μια δημόσια κρήνη. Πλακόστρωτα δρομάκια και μονοπάτια διασυνδέουν το υπόλοιπο χωριό. Κάθε επιμέρους γειτονιά έχει μια μικρότερη εκκλησία.

Εκκλησίες

Οι περισσότερες εκκλησίες στο Ζαγόρι χρονολογούνται από το 17ο-18ο αιώνα και μετά, αν και επιβιώνουν μερικά παλαιότερα θεμέλια. Στα περισσότερα χωριά η κεντρική εκκλησία αποτελείται από μία ευμεγέθη βασιλική, χτισμένη από πέτρα με ξύλινη στέγη, καλυμμένη από σχιστόπλακες. Είναι διακοσμημένες κυρίως από Ηπειρώτες αγιογράφους, σύμφωνα με τη Βυζαντινή παράδοση. Η είσοδος στην εκκλησία συνήθως προστατεύεται από μια περίστυλη στοά. Το καμπαναριό συνήθως είναι σε απόσταση από την εκκλησία.

Κατοικίες

Οι κατοικίες μέχρι το 18ο αιώνα ήταν μικρά ορθογωνικά κτίρια, συνήθως με ένα μόνο ισόγειο πάτωμα και με βοηθητικούς χώρους στο υπόγειο, που χρησιμοποιούνταν ως στάβλοι. Πράγματι, αυτή φαίνεται να είναι η τεχνοτροπία της κατασκευής των κατοικιών στη θέση ανασκαφής των Μολοσσών κοντά στη Βίτσα. Τα σπίτια είναι χτισμένα από τοπική πέτρα και έχουν στέγη από σχιστόπλακες. Οι σχιστόπλακες συγκρατούνται μεταξύ τους χωρίς τσιμέντο, μόνο από το βάρος των υπερκειμένων πλακών. Συνεπώς η στέγη από πλάκες απαιτεί συνεχή συντήρηση, καθώς είναι εκτεθειμένη σε έντονες χιονοπτώσεις τους χειμερινούς μήνες.

Ο παλαιότερος τύπος (κατοικίας) εξελίχθηκε το 18ο και 19ο αιώνα σε σε πιο πολύπλοκες μορφές που κατέληξαν στα πολυώροφα αρχοντικά των πλουσιότερων οικογενειών στο τέλος του 18ου αιώνα. Πολλά σπίτια βρίσκονται πίσω από μια περιτοιχισμένη αυλή ή κήπο. Η πόρτα της αυλής είναι ένα οικοδόμημα από μόνη της, καλυμμένη με σχιστόπλακες και συνδέοντας την κατοικία με το υπόλοιπο χωριό. Εκτός από το σπίτι υπάρχουν βοηθητικά κτίσματα, όπως ένα “μαγειριό” (κουζίνα), μια εξωτερική τουαλέτα στο πιο μακρινό σημείο από την κουζίνα και στάβλοι. Το κυρίως σπίτι είναι χτισμένο με τοίχους πάχους μέχρι ένα μέτρο, που πολλές φορές έχουν ένα εσωτερικό χώρο με άμμο για μονωτικό για το κρύο. Η είσοδος του σπιτιού βγάζει στο χωλ, το λεγόμενο χαγιάτι, που οδηγεί στα γειτονικά δωμάτια, που ονομάζονται “οντάς” ή “μαντζάτο”. Το χαγιάτι ήταν αρχικά, και μερικές φορές είναι ακόμα, ένας εν μέρει ανοικτός χώρος μπροστά από το σπίτι. Το όνομα αυτό προέρχεται πιθανόν από την Περσική λέξη “χαγιάτ”, ένα είδος Περσικού κήπου με κιόσκια ή άλλα κτίσματα. Το μαντζάτο είναι το βασικό δωμάτιο για τους χειμερινούς μήνες με τζάκι, “τάβλα” (τραπέζι) και καθιστικούς χώρους, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως κρεβάτια, που ονομάζονται “μπάσια”. Απέναντι από το τζάκι είναι ένα εντοιχισμένο ντουλάπι, η “μεσάντρα”. Για να εξυπηρετεί τη λειτουργία του, το μαντζάτο έχει συνήθως νότιο προσανατολισμό.

Μία συνήθως ξύλινη σκάλα οδηγεί από το χαγιάτι στην είσοδο του επάνω ορόφου που λέγεται “κρεβάτα”, ανάμεσα στις κρεβατοκάμαρες. Σε σπάνιες περιπτώσεις η κρεβάτα βγάζει σε ένα μικρό μπαλκόνι με ξύλινη οροφή. Η “γκλαβανή” είναι μια μικρή είσοδος στη σοφίτα. Το υπόγειο του σπιτιού περιλαμβάνει κελάρια και άλλους χώρους αποθήκευσης, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πρόσθετα καταλύματα για ζώα.

Λίγα από τα παλιά αρχοντικά διατηρούνται, ενώ τα περισσότερα έχουν ερειπωθεί. Σε εκείνα που διατηρούνταο το δωμάτιο του οντά είναι το πιο ευρύχωρο, έχει μεγάλο τζάκι και πολλές φορές τοιχογραφίες με λουλούδια. Xρησίμευε για την υποδοχή επισκεπτών.

Tο Φαράγγι του Βίκου

Καρδιά του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου, το Φαράγγι του Βίκου είναι το μεγαλύτερο και πιο γραφικό από τα φαράγγια του Ζαγορίου. Tο Φαράγγι του Βίκου συλλέγει τα νερά πολλών μικρών ποταμών που καταλήγουν στον ποταμό Βοϊδομάτη, που ρέει μέσα στο φαράγγι. Tο Φαράγγι του Βίκου με 990 μέτρα βάθος είναι ένα από τα βαθύτερα στον κόσμο, στην πραγματικότητα το βαθύτερο σε αναλογία με το πλάτος του. Tο Φαράγγι του Βίκου είναι επίσης χώρος μεγάλου επιστημονικού ενδιαφέροντος, γιατί βρίσκεται σε σχεδόν παρθένα κατάσταση και είναι παράδεισος για απειλούμενα είδη και περιέχει πολλά και ποικίλα οικοσυστήματα. Το φαράγγι είναι υδατογενές και εκτείνεται σε μήκος 12 χιλιομέτρων και έχει καταγραφεί στο βιβλίο Γκίνες ως το φαράγγι με το μικρότερο άνοιγμα παγκοσμίως, καθώς με βάθος άνω των 1.000 μέτρων είναι το βαθύτερο φαράγγι του πλανήτη.

share this: